Երբ բառի վերջից վանկ կամ վանկեր են ավելանում, որոշ ձայնավորներ և երկհնչյուններ փոփոխության են ենթարկվում: Օրինակ՝ վեճ-վիճաբանություն, սուր-սրել, գույն-գունավոր:Նկատելի է, որ վեճ բառի ե-ն դարձել է ի, սուր բառի ու-ն՝ ը, իսկ ույ երկհնչյունը՝ ու: Այս երևույթը կոչվում է հնչյունափոխություն:Առաջադրանքներ՝1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.Օրինակ՝ ջուր-ջրծաղիկ (ու-ն գաղտնավանկի ը)ծաղիկ-ծաղկաման (ի-ն սղվել է)համբույր-համբուրել (ույ-ու)Հին-հնամենի (ի-ն գաղտնավանկի ը)Բազուկ-բազկաթոռ (ու-ն սղվել է)Պատիժ-պատժել (ի-ն սղվել է)Ողջույն-ողջունել (ույ-ու)Աշխույժ-աշխուժություն (ույ-ու) Մատյան-մատենագիր (յա-ե)Պարտեզ-պարտիզան (ե-ի)Գլուխ-գլխավոր (ու-ն սղվում է)Էշ-իշամեղու (է-ի)2. Տրված բառերի վերջից բաղադրիչներ ավելացնելով՝ բառեր կազմիր այնպես, որ տեղի ունենա հնչյունափոխություն:
ա) բուրդ, սիրտ, կույր, ճահիճ, ալյուր, կեզ, ատամնաբույժԲրդյա, սրտանց, կուրանալ, ճահճոտ, ալրատ, կիզող, ատամնաբուժաան։բ) վիշտ, թույլ, ծնունդ, հաշիվ, արթուն, հույն, տույժՎշտել, թուլանալ, ծննդյան, հաշվել, արթնանալ, հունական, տուժել։3.Վերականգնիր տրված բառերի անհնչյունափոխ ձևերը՝Ձնծաղիկ-ձյունԹխահեր-թուխ Սառցահատ-սառույցԵրգչախումբ-երգիչԿիսել-կեսԸմպանակ-ըմպելՄեղվապահ-մեղու Հունական-հույն Կղզյակ-կղզի4.Դո՛ւրս գրիր այն բառերը, որոնցում կան հնչյունափոխվածարմատներ. վերականգնիր անհնչյունափոխ ձևերը։Գրադարան, մայրուղի, կատվազգի, զարդանախշ, գլխապտույտ, խնձորենի,լեզվաոճական, երկաթապատ, շինարարական, լուսանկար, գյուղամեջ, մայթեզր,կուտակել, բառիմաստ, ջրապտույտ, տուֆակերտ, սրբապատկեր, ուղղաձիգ։Գրադարան-գիրքԿատվազգի-կատուԳլխապտույտ-գլուխԼեզվաոճական-լեզուԼուսանկար-լույսՋրապտույտ-ջուրՍրբապատկեր-սուրբՈւղղաձիգ-ուղիղ
Է(ե) ձայնավորի հնչյունափոխությունը1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.Հովհաննես-Հովհաննիսյան (ե-ի)Անեծք-անիծել (ե-ի)Դեմ-դիմանկար (ե-ի)Վրեժ-վրիժառու (ե-ի)Վեպ-վիպասան (ե-ի)2. Տրված բաղադրիչները միացնելով բառեր կազմիր, ուշադրություն դարձրու հնչյունափոխությանը: Օրինակ՝ կես+ա+դեմ-կիսադեմԾաղիկ+ա+ձոր, շեկ+ա+հեր, վեմ+ա+փոր, մեգ+ա+պատ, գես+աստղ, սեր+առատ, հանդես+ություն, պատվեր+ա+տու, բնագետ+ություն, հրավեր+ա+տոմս:Ծաղկաձոր, շիկահեր, վիմափոր, միգապատ,գիսաստղ, սիրառատ, հանդիսություն, պատվիրատու, բնագիտություն, հրավիրատոմս։3. Վեճ, նվեր, տեր, մեջ, գեր արմատներից 2-ական բառ կազմիր այնպես, որ տեղի ունենա հնչյունի փոփոխություն:Վիճել, վիճաբանություն, նվիրատու, նվիրել, տիրական, տիրակալ, միջոց, միջերկրական, գիրություն, գիրանալ։4. Հետևյալ բառերից փակագծերում տրված բառերի և մասնիկների օգնությամբ կազմիր նոր բառեր՝ ենթարկելով անհրաժեշտ հնչյունափոխության:
Գեր (անալ), կես (ատ), հայրենասեր (ություն), մեգ (ապատ), էշ (ատեր), պարտեզ (պան), զեն (ակիր), հրավեր (ատոմս), էշ (այծյամ), գրագետ (ություն), տեր (անալ), վեպ (ագիր):Գիրանալ, կիսատ, հայրենասիրություն, միգապատ, իշատեր, պարտիզպան, զինակիր, հրավիրատոմս, իշայծամ, գրագիտություն, տիրանալ, վիպագիր։5. Գտիր հետևյալ բառերի հնչյունափոխված մասը և վերականգնիր անհնչյունափոխ ձևերը՝Դիզել-դեզԿիսամուշտակ-կեսՎիպական-վեպԻջևանել-էջՊատվիրել-պատվերՍիրալիր-սերԻջվածք-էջՏիրական-տերՍիզավետ-սեզԶինել-զենքի ձայնավորի հնչյունափոխությունը1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.Սարգիս-Սարգսյան (ի-ե)Միրգ-մրգատու (ի-ն սղվել է)Ջիղ-ջղային (ի-ն սղվում է)Կաղին-կաղնի (ի-ե)որդի-որդյակ, կռիվ-կռվել, խիղճ-խղճալ, կծիկ-կծկել, մահիճ-մահճակալ, կոշիկ-կոշկեղեն, նկարիչ-նկարչությու, կղզի-կղզյակ
2. Տրված բառերը տեղադրիր տրված շարքերում՝ի-ն սղվել է (չի արտասանվում)-Մկրտչյան, վարչություն, վերջնական, դեղնավուն, գեղեցկանալ, փոթորկալի, մրրկածուփ, կնքել, վրձնահարված, նկարչական:ի-ն դարձել է ը, որը չի գրվում-նարնջագույն, բժշկական, սկզբնակետ, սրտամորմոք, կարմրավուն:Մկրտչյան, նարնջագույն, վարչություն, վերջնական, դեղնավուն, գեղեցկանալ, փոթորկալի, մրրկածուփ, բժշկական, սկզբնակետ, կնքել, վրձնահարված, նկարչական, սրտամորմոք, կարմրավուն:3. Բառերը տեղադրիր համապատասխան շարքերում՝որդյակ, քաղաքացիություն, տարեվերջ, աղավնյակ, ուղենիշ, գերություն, գերեվարել, հոգեբան, ոսկեթել, ոսկերիզ, փոշոտ, բարություն, բարեպաշտ, ուղեգորգ, թշնամանալ, փոշեծածկ, կենդանություն, կղզիանալ, այգեպան, տարեդարձ, որդեգրել:Բառավերջի ի-նա) Դարձել է ե-տարեվերջ, ուղենիշ, գերեվարել, հոգեբան, ոսկեթել, բարեպաշտ, ուղեգորգ, փոշեծածկ, այգեպան, տարեդարձ, որդեգրելբ) Ընկել է-գերություն, ոսկերիզ, փոշոտ, բարություն, թշմանալ, կենդանությունգ) դարձել է յ-որդյակ, աղավնյակդ) պահպանվել է-քաղաքացիություն, կղզիանալ
4.Հետևյալ բառերից փակագծերում տրված բառերի և մասնիկների օգնությամբ կազմիր նոր բառեր՝ ենթարկելով անհրաժեշտ հնչյունափոխության:Թիվ (նշան)-թվանշանԳին(ցուցակ)-գնացուցակՈւղի(գիր)-ուղեգիրՄիս(գործ)-մսագործԳարի(հաց)-գարեհացԾաղիկ(թերթ)-ծաղկաթերթԴեղին(մորթ)-դեղնամորթ Խնդիր(գիրք)-խնդրագիրքՍիրտ(ցավ)-սրտացավԲարի(կամ)-բարեկամԱյգի(պան)-այգեպանՀոգի(ակ)-հոգյակԵրկիր(բան)-երկրաբանՈւ ձայնավորի հնչյունափոխությունը1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.Մուր-մրոտ (ու-ն գաղտնավանկի ը)Մեղու-մեղվաբույծ (ու-վ)Նուռ-նռնենի (ու-ն գաղտնավանկի ը)Առու-առվակ (ու-վ)Աղմուկ-աղմկել (ու-ն գաղտնավանկի ը)Սուր-սրամարտ (ու-ն գաղտնավանկի ը)Ծուխ-ծխախոտ (ու-ն գաղտնավանկի ը)Ածուխ-ածխահանք (ու-ն սղվել է)Մասուր-մասրենի (ու-ն սղվել է)Բլուր-բլրակ (ու-ն սղվել է)Թթու-թթվաշ (ու-վ)Ապուշ-ապշել (ու-ն սղվել է)
2. Տրված բառերից յուրաքանչյուրով 2-ական բառ կազմիր այնպես, որ տեղի ունենա հնչյունի փոփոխություն՝լուռ, սուտ, ջուր, հուր, մութ, ձուկ, տուն, սուրբ:Լռություն, լռել, ստել, ստախոս, ջրամբար, ջրհոր, հրշեջ, հրացան, մթություն, մթնել, ձկնորսություն, ձկնաբուծարան, տնակ, տնպահ, սրբապատկեր, սրբազան:3. Հետևյալ բառակապակցությունների դիմաց համապատասխան բառեր գրիր: Օրինակ՝ հրդեհ հանգցնող-հրշեջԼուր բերող-լրաբերՍուտ խոսող-ստախոս Ձուկ որսացող-ձկնորսՏունը պահող-տնպահԾուխը տնից հեռացնող-ծխահանՋուր կրող-ջրկիրՀաճախ լուռ մնացող-լռակայցԹթի ծառ-թթենիԼեզվի մասնագետ-լեզվաբանՁվի ձև ունեցող-ձվաձև4. Վերականգնիր հետևյալ բառերի առաջին բաղադրիչի անհնչյունափոխ ձևը: Օրինակ՝ ծաղկաբույլ-ծաղիկ:Մտամոլոր-միտքՎիրաբույժ-վերքԶինագործ-զենքԸմպանակ-ումպԳրադարակ-գիրԵրկնասույզ-երկինքԼծկան-լուծՍրընթաց-սուրԿիսալուսին-կեսՄրրկահույզ-մրրիկԲուսաբան-բույս
5. Շարքերից ընտրիր իմաստով մոտ բառերը՝ա) ջրել, մթնել, գլխավորել, ամրանալ, խորհրդածել, ապշելբ) զարմանալ, մտորել, խավարել, պնդանալ, ոռոգել, առաջնորդելՋրել-ոռոգելՄթնել-խավարելԳլխավորել-առաջնորդելԱմրանալ-պնդանալԽորհրդածել-մտորելԱպշել-զարմանալ6. Որոշիր, թե ինչ հնչյունափոխության է ենթարկվել ու ձայնավորը հետևյալ բառերում, գրիր տրված օրինակի պես՝Օրինակ՝ ցրտահար-ցուրտ (ու-ը)Ցրտահար-ցուրտ (ու-ը)Գլխային-գլուխ (ու-ն սղվել է)Գարնանային-գարուն (ու-ն սղվել է)Լեզվակ-լեզու (ու-վ)Ջվակեր-ձու (ու-վ)Գնդաձև-գունդ (ու-ը)Շնչավոր-շունչ (ու-ը)Նռնենի-նուռ (ու-ը)Խորհրդավոր-խորհուրդ (ու-ը)Շրթնային-շրթունք (ու-ն սղվել է)Բրդատու-բուրդ (ու-ը)Նրբագեղմ-նուրբ (ու-ը)Ամրացնել-ամուր (ու-ն սղվել է)Թթվել-թթու (ու-վ)Առվահան-առու (ու-վ)Կատվախաղ-կատու (ու-վ)Լծկան-լուծ (ու-ն սղվել է) Ջկներ-ձուկ (ու-ը)
7. Հետևյալ բառերից փակագծերում տրված բառերի և մասնիկների օգնությամբ կազմիր նոր բառեր՝ ենթարկելով անհրաժեշտ հնչյունափոխության:կուրծք(վանդակ), ջուր(աման), շուրջ(գիծ), միս(գործ), ուրու(ական), տունկ(արան), մածուն(աման), չու(ցուցակ), սնունդ(մթերք):Կրծքավանդակ, ջրաման, շրջագիծ, մսագործ, ուրվական, տնկարան, մածնաման, չվացուցակ, սննդամթերք։Գաղտնավանկի ը ձայնավորի հնչյունափոխությունը1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել՝Մեղր-Մեղրաձոր (ը-ն սղվել է)Մանր-մանրամասն (ը-ն սղվել է)Համր-համրություն (ը-ն սղվել է)Խառն-խառնիխուռն (ը-ն սղվել է)Ազդր-ազդրամիս (ը-ն սղվել է)Թանձր-թանձրանալ (ը-ն սղվել է)2. Տրված բառերից յուրաքանչյուրով 1-2 բառ կազմիր այնպես, որ տեղի ունենա հնչյունի փոփոխություն՝աստղ, կարծր, փոքր, կայսր, քաղցրԱստղադիտարան, աստղագետ, կարծրադատ, կարծրաբան, փոքրանալ, փոքրամարմին, կայսրություն, կայսրական, քաղցրություն, քաղցրահամ
Յա, ույ երկհնչյունների հնչյունափոխությունը1.Համեմատիր դեմ-դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել՝Հավիտյան-հավիտենական (յա-ե)Սենյակ-սենեկազգեստ (յա-ե)Առօրյա-առօրեակամ (յա-ե)Հնամյա-հնամենի (յա-ե)Պատանյա-պատանեկիկ (յա-ե)2. Տրված մասերը միացնելով բառեր կազմիր:վայրկյան+ցույց, կատարյալ+ություն, մատյան+գիր, առաքյալ+ական, հեծյալ+զոր, ատյան+կալ:Վաևկենացույց, կատարեալություն, մատենագիր, առաքելական, հեծելազոր, ատենակալ։3. Հետևյալ բառերից 2-ական բառ կազմիր այնպես, որ ույ երկհնչյունը փոխվի ու-ի՝Զրույց, ցույց, գույն, հույս, հրապույր, լույս, բույր:Զրուցակից, զրուցել, ցուցանակ, ցուցահանդես, գունավոր, գունատ, հուսալի, հուսաբեր, հրապուրել, հրապուրան, լուսաբաց, լուսաբանել, բուրավետ, բուրալի։4.Գտիր հետևյալ բառերի հնչյունափոխված մասը և վերականգնիր անհնչյունափոխ ձևերը՝Լուսավոր-լույսԲուրաստան-բույրԲուսական-բույսՄատուցել-մատույցԶգուշություն-զգույշՀուսալից-հույսԹունավոր-թույնԳունեղ-գույնԿապտություն-կապույտ Սառցարան-սառույցՀամբուրել-համբույրՈղջունել-ողջույնԿուտակել-կույտԿառուցում-կառույցԶեկուցում-զեկույցԱնասնաբուծություն-անասուն
5.Հետևյալ բառերից փակագծերում տրված բառերի և մասնիկների օգնությամբ կազմիր նոր բառեր՝ ենթարկելով անհրաժեշտ հնչյունափոխության:կառույց(պատել), բույս(բան), հույս(տու), լույս(բեր), զեկույց(գիր), հրապույր(իչ), գույն(վառ), սառույց(պատ)Կառուցապատել, բուսաբան, հուսատու, լուսաբեր, զեկուցագիր, հրապուրիչ, գունավառ, սառուցապատ։